หากกล่าวถึงประเด็นที่เป็นที่สนใจของสังคมในช่วงปีที่ผ่านมา หนึ่งในนั้นคือ เรื่องการแพร่ระบาดของ “ปลาหมอคางดำ” หรือ Blackchin tilapia (ชื่อวิทยาศาสต Sarotherodon melanothedon) ในแหล่งน้ำหลายพื้นที่ของประเทศ จนมีความกังวลเกี่ยวกับผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมและเศรษฐกิจ รวมถึงคำถามถึงต้นตอของการนำเข้าสายพันธุ์ปลาต่างถิ่นชนิดนี้และชนิดอื่นๆ เข้ามาในประเทศไทย
จนเกิดความเห็นหลากหลายและข้อกล่าวหาจากหลายฝ่าย จึงจำเป็นอย่างยิ่งที่สังคมควรตั้งหลักและพิจารณาประเด็นนี้อย่างมีสติ และเป็นธรรม โดยใช้ข้อมูลข้อเท็จจริง หลักฐานทางวิทยาศาสตร์ และกระบวนการยุติธรรม มากกว่าการด่วนสรุปตามกระแสสังคมหรืออารมณ์เป็นที่ตั้ง
ปลาหมอคางดำ เป็นปลาน้ำจืดต่างถิ่นที่มีต้นกำเนิดจากแอฟริกา ซึ่งมีผู้นำเข้ามาในประเทศไทยอย่างถูกต้องตามกฎหมายเพียงรายเดียวและได้ยกเลิกการทำวิจัยไปเมื่อ 14 ปีแล้ว ก่อนที่จะเกิดการแพร่ระบาดขึ้น การสืบค้นหลักฐานและพยานทั้งทางวิทยาศาสตร์และบุคคลจึงเป็นเรื่องที่จำเป็นต้องมีการพิสูจน์ให้ถ่องแท้
หากแต่การแพร่ระบาดของปลาหมอคางดำไม่ได้เกิดขึ้นเฉพาะในประเทศไทย เพราะมีข้อมูลทางวิทยาศาสตร์และรายงานจากประเทศเพื่อนบ้าน อาทิ ฟิลิปปินส์ ที่ชี้ชัดว่าปลาชนิดนี้มีการแพร่ระบาดในบางพื้นที่ของอ่าวมะนิลา ซึ่งสะท้อนถึงความเป็นไปได้ของการแพร่กระจายที่มีปัจจัยมากกว่าการนำเข้าอย่างถูกกฎหมายในประเทศใดประเทศหนึ่ง
การที่ประเด็นนี้ถูกมองข้ามหรือไม่ได้รับความสนใจในบริบทภูมิภาค สะท้อนให้เห็นว่ายังมีช่องว่างด้านข้อมูลและการศึกษาทางวิทยาศาสตร์ที่สังคมควรพิจารณาอย่างรอบด้าน ก่อนจะสรุปต้นตอสาเหตุอย่างเร่งรีบ
หากเจาะลึกไปที่ตลาดปลาภายในประเทศ ที่มีมูลค่าการค้าขายสูงถึงหลักหมื่นล้านบาทต่อปี และยังมีการพบปลาต่างถิ่นจำนวนไม่น้อยที่ถูกลักลอบนำเข้าโดยไม่ผ่านกระบวนการตรวจสอบของรัฐ ซึ่งนับเป็นช่องโหว่สำคัญที่อาจเป็นจุดเริ่มต้นของการแพร่ระบาดปลาหมอคางดำในธรรมชาติ .. “การลักลอบนำเข้าปลาต่างถิ่นผิดกฎหมาย” ถือเป็นข้อสังเกตสำคัญที่มิอาจมองข้ามได้ และยังไม่มีคำอธิบายจากหน่วยงานภาครัฐที่ชัดเจนหรือหลักฐานที่เพียงพอ
การไหลเวียนอย่างรวดเร็วของข้อมูลข่าวสาร ทำให้ “ความเชื่อและอคติ” สามารถเปลี่ยนเป็น “คำตัดสิน” ได้ก่อนที่ข้อเท็จจริงจะได้รับการพิสูจน์ด้วยซ้ำ น่าเสียดายที่กระบวนการยุติธรรมในกรณีนี้ถูกเพิกเฉยด้วยกระแสโจมตีฝ่ายเดียว จนบางครั้งมองข้ามหลักฐานและข้อเท็จจริงที่ต้องผ่านการตรวจสอบจากผู้เชี่ยวชาญและศาล แต่เป็นการตัดสินด้วยกระแสแทน
วันนี้ สังคมควรปล่อยให้กระบวนการตรวจสอบและพิจารณาทางกฎหมายเป็นไปอย่างโปร่งใส และให้เกียรติกับความจริงที่ปรากฏผ่านหลักฐานและพยาน มากกว่าการตัดสินจากความคิดเห็นที่ยังไม่มีความชัดเจน
การแพร่ระบาดของปลาหมอคางดำ เป็นเรื่องที่ควรพิจารณาด้วยข้อมูลเชิงวิทยาศาสตร์และข้อเท็จจริงที่ตรวจสอบได้ ไม่ใช่เพียงความเชื่อหรืออารมณ์สังคม การตั้งคำถามเชิงวิพากษ์ต่อกระบวนการนำเข้า การลักลอบค้าสัตว์น้ำผิดกฎหมาย และการจัดการแหล่งน้ำอย่างยั่งยืน ควรได้รับความสำคัญไม่น้อยไปกว่าการหาคนผิด
ท้ายที่สุดแล้ว หน้าที่ของสังคมไม่ใช่การตัดสินล่วงหน้า แต่คือการรับฟังและตรวจสอบอย่างเที่ยงตรง เพื่อให้ความจริงและความยุติธรรม./
อัยย์ วิทยาเจริญ นักวิชาการอิสระด้านสัตว์น้ำ
