“ปวดส้นเท้าด้านหลัง” อาจไม่ใช่เพียงอาการเมื่อยล้าธรรมดา แต่เป็นสัญญาณของภาวะที่เรียกว่า “จุดเกาะเอ็นร้อยหวายอักเสบ” (Insertional Achilles Tendinopathy) ซึ่งมักเกิดขึ้นกับผู้ที่ออกกำลังกายหนัก นักกีฬา หรือแม้กระทั่งคนทั่วไปที่ใช้งานเท้าซ้ำ ๆ ทุกวัน หากไม่ได้รับการดูแลอย่างถูกต้อง อาจส่งผลให้เกิดภาวะเรื้อรังหรือเอ็นฉีกขาดได้
พ.ต.ท.นพ. ชัยวัฒน์ ศรีรัตนวุฑฒิ ศัลยแพทย์กระดูกและข้อชำนาญการด้านเท้าและข้อเท้า โรงพยาบาลเวชธานี อธิบายว่า จุดเกาะเอ็นร้อยหวายอักเสบ หรือ Achilles Tendinitis คือภาวะการอักเสบของเอ็นร้อยหวายบริเวณที่เกาะเข้ากับกระดูกส้นเท้า (Insertional Achilles Tendinopathy) ซึ่งมักเกิดจากการใช้งานซ้ำ ๆ การออกกำลังกายที่หักโหมเกินไป หรือการบาดเจ็บสะสม โรคนี้พบได้บ่อยในนักกีฬา คนที่ออกกำลังกายหนัก รวมถึงคนทั่วไปที่มีปัจจัยเสี่ยง เช่น รองเท้าที่ไม่เหมาะสม หรือโครงสร้างเท้าผิดปกติ
จุดเกาะเอ็นร้อยหวายอักเสบคืออะไร?
เอ็นร้อยหวาย (Achilles tendon) เป็นเอ็นที่ใหญ่ที่สุดในร่างกาย เชื่อมต่อระหว่างกล้ามเนื้อน่องกับกระดูกส้นเท้า เมื่อเกิดการอักเสบที่ตำแหน่งจุดเกาะ จะทำให้มีอาการเจ็บปวด บวม แดง หรือกดเจ็บที่ด้านหลังส้นเท้า โดยเฉพาะเวลายืน เดิน หรือวิ่ง
อาการของจุดเกาะเอ็นร้อยหวายอักเสบ
- ปวดบริเวณด้านหลังส้นเท้า โดยเฉพาะตอนเช้า หรือหลังออกกำลังกาย
- มีอาการบวมและกดเจ็บที่ส้นเท้า
- บางรายอาจมี กระดูกงอก (Heel Spur) ร่วมด้วย
- อาการปวดรุนแรงขึ้นเมื่อต้องวิ่ง กระโดด หรือใส่รองเท้าที่กดทับส้น
สาเหตุของจุดเกาะเอ็นร้อยหวายอักเสบ
- การใช้งานซ้ำ ๆ เช่น วิ่งระยะไกล กระโดด หรือเล่นกีฬาที่ใช้แรงกระแทก
- ใส่รองเท้าที่ไม่เหมาะสม เช่น พื้นแข็ง หรือไม่มีการรองรับอุ้งเท้า
- ความผิดปกติของเท้า เช่น เท้าแบน (Flat foot) หรือ เอ็นร้อยหวายตึง
- อายุที่มากขึ้น ทำให้เอ็นสูญเสียความยืดหยุ่น
- น้ำหนักตัวมาก เพิ่มแรงกดที่ส้นเท้า
แพทย์จะวินิจฉัยจากการซักประวัติ การตรวจร่างกาย และอาจใช้ อัลตราซาวนด์ หรือ MRI เพื่อประเมินความรุนแรงของโรคและวางแผนการรักษาเฉพาะบุคคล
แนวทางการรักษาจุดเกาะเอ็นร้อยหวายอักเสบ
การรักษาภาวะนี้ขึ้นอยู่กับความรุนแรงของอาการและพฤติกรรมการใช้ชีวิตของผู้ป่วย โดยหลัก ๆ แบ่งเป็น 2 แนวทาง คือ การรักษาแบบไม่ผ่าตัด และ การผ่าตัด
1. การรักษาแบบไม่ผ่าตัด
เป็นแนวทางแรกที่แพทย์มักใช้ เนื่องจากผู้ป่วยส่วนใหญ่มีอาการดีขึ้นได้โดยไม่ต้องเข้ารับการผ่าตัด ประกอบด้วย
พักการใช้งานและหลีกเลี่ยงกิจกรรมที่กระตุ้นอาการเจ็บ เช่น การวิ่งระยะไกลหรือการกระโดด เพื่อให้เอ็นร้อยหวายมีเวลาฟื้นตัว
การประคบเย็น เพื่อลดอาการอักเสบและบวม โดยเฉพาะในช่วงที่อาการกำเริบ
การใช้ยาแก้อักเสบกลุ่ม NSAIDs เช่น Ibuprofen หรือ Naproxen เพื่อบรรเทาอาการปวดและลดการอักเสบ
กายภาพบำบัด เช่น การยืดกล้ามเนื้อน่อง (Calf Stretch) การเสริมสร้างความแข็งแรงของกล้ามเนื้อรอบข้อเท้า
อุปกรณ์เสริม (Insole หรือ Heel Pad) ใช้รองส้นเท้าเพื่อลดแรงกดในบริเวณจุดเกาะของเอ็น
Shockwave Therapy หรือการใช้คลื่นกระแทกพลังงานสูงไปยังตำแหน่งที่อักเสบ เพื่อกระตุ้นการไหลเวียนเลือดและการซ่อมแซมของเอ็น ถือเป็นเทคนิคที่ได้รับความนิยมมากขึ้นในปัจจุบัน
2. การรักษาด้วยการผ่าตัด
ในกรณีที่ผู้ป่วยมีอาการเรื้อรังต่อเนื่อง และไม่ตอบสนองต่อการรักษาแบบไม่ผ่าตัดภายในระยะเวลา 6–12 เดือน แพทย์อาจพิจารณา การผ่าตัด ซึ่งมีหลายวิธี เช่น
การผ่าตัดเอาเนื้อเยื่อเอ็นที่เสียหายออก (Debridement) เพื่อลดการอักเสบและกระตุ้นให้เอ็นสร้างเนื้อเยื่อใหม่
การผ่าตัดเอากระดูกงอกออก หากพบว่ามีการเสียดสีหรือกดทับที่จุดเกาะเอ็น
การซ่อมแซมและเย็บเอ็นร้อยหวาย กรณีที่มีการฉีกขาดร่วมด้วย
การผ่าตัดมักตามมาด้วยการทำกายภาพบำบัดอย่างต่อเนื่อง เพื่อฟื้นฟูสมรรถภาพการเดิน วิ่ง และการใช้งานเท้าให้กลับมาใกล้เคียงปกติที่สุด
การป้องกันจุดเกาะเอ็นร้อยหวายอักเสบ
อุ่นร่างกายและยืดเหยียดก่อนออกกำลังกาย
เลือกรองเท้าที่พอดีและรองรับแรงกระแทกได้ดี
ค่อย ๆ เพิ่มความหนักในการออกกำลังกาย ไม่ควรหักโหม
ควบคุมน้ำหนักเพื่อลดแรงกดบนส้นเท้า
หมั่นยืดเอ็นร้อยหวายและกล้ามเนื้อน่องเป็นประจำ
แม้ภาวะนี้จะไม่อันตรายถึงชีวิต แต่หากปล่อยเรื้อรังอาจกระทบต่อคุณภาพชีวิตอย่างมาก ทำให้เดิน วิ่ง หรือทำกิจกรรมประจำวันลำบากขึ้น ดังนั้น เมื่อมีอาการปวดส้นเท้าเรื้อรัง ควรรีบพบแพทย์เพื่อรับการวินิจฉัยและการรักษาอย่างเหมาะสม
