จิตเป็นสิ่งที่ต้องบังคับ เพราะว่าตามธรรมชาติมันจะตกไปในฝ่ายที่ต่ำ คือใช้ไม่ได้ คือฝ่ายกิเลส ธรรมดามันจะตกไปในฝ่ายนั้น เป็นธรรมชาติของมัน เพราะมันสะสมกันมาด้วยความรู้สึกชนิดนั้น เราต้องบังคับ ควบคุมให้อยู่ในร่องรอยของความถูกต้อง
เดี๋ยวนี้โลกมันก็ขาดการบังคับความรู้สึกอย่างนี้ โดยเฉพาะไอ้การศึกษาฝ่ายตะวันตก มันนิยมอิสรเสรี มันก็เหยียดในการบังคับเพราะเห็นว่าเสียเสรีภาพ เป็นความกดดันทำให้มีทุกข์ ไอ้อย่างนั้นนั่น มันเข้าใจผิด ทำกับกิเลสอย่างนั้นไม่ได้
ขึ้นชื่อว่ากิเลสมันก็ต้องบีบคั้น ต้องต่อสู้ ต้องฟาดฟัน มันจะเจ็บปวดอย่างไรก็เท่ากัน ก็ต้องต่อสู้ ก็ต้องยอมเจ็บปวด ยอมยุ่งยากลำบากเกี่ยวกับการบังคับความรู้สึกเลว ๆ นั่น ถ้าไม่อย่างนั้นปล่อยไปตามความรู้สึกเลว ๆ มันก็วินาศ มันก็ล้มละลาย…
เราจะต้องบังคับ และเราก็จะต้องทนเมื่อมีการบังคับ ไม่ใช่ความกดดันที่ทำให้เสียเสรีภาพ มันเป็นการดึงมาหาความปลอดภัยสำหรับจิตที่มันเหลวไหล มันอยากจะวินาศโดยไม่รู้ตัว ก็ดึงมา กระชากหัวมันมา มันก็ต้องเจ็บปวดกันบ้าง นี่ก็เรียกว่าขันตี ความหมายมันกว้างขวาง ลึกซึ้ง ความเป็นบรรพชิตทุกชนิดอยู่ได้ด้วยขันตี ไปดูเถิดตั้งแต่เณร ตั้งถึงพระ ถึงจะเป็นพระอรหันต์อยู่ได้ด้วยขันตี ไม่อย่างนั้นมันบวชอยู่ด้วยไม่ได้
พุทธทาสภิกขุ
ฟัง / อ่าน
https://pagoda.or.th/buddhadasa/5-11.html
